Jeśli czytasz ten artykuł, to możliwe, że niepokoi Cię zachowanie Twojego dziecka lub kogoś z jego otoczenia lub po prostu interesuje Cię ta tematyka . Jeżeli dziecko od zawsze miało problemy w relacjach z ludźmi, w tym również z Tobą, często zachowywało się nieadekwatnie do sytuacji oraz słabiej odczytywało emocje i intencje innych, warto abyś skonfrontowała to z informacjami, które zamieściłam poniżej .

Okiem psychologa

Wyróżnia się trzy zaburzenia ze spektrum autyzmu – autyzm dziecięcy/atypowy/Zespół Aspargera. Triada autystyczna wskazuje na trzy kryteria objawów: zaburzenia rozwoju społecznego, komunikacji słownej i bezsłownej oraz obecność ograniczonych, powtarzalnych i stereotypowych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań. Skupię się w tym artykule na wpływie autyzmu na rozwój społeczny u dzieci i młodzieży.

Okres niemowlęcy i wczesnodziecięcy

Na tym etapie widoczne jest już unikanie kontaktu wzrokowego lub tzw. „puste spojrzenie” dziecko patrzy na twarz rodzica, lecz rzadko kieruje uwagę na oczy. Utrudnia to właściwe odczytywanie potrzeb dziecka i stanowi barierę w pierwszej komunikacji, ponieważ maluch nie reaguje na głos rodzica i nie odpowiada uśmiechem na uśmiech mamy lub taty. Opiekun ma często wrażenie, że jego obecność jest niepotrzebna lub obojętna dla dziecka (brak lęku separacyjnego) . Mimo, że rodzic zabiega o uwagę brzdąca oferując mu zabawy i śmieszne miny, ten nie reaguje lub robi to rzadko. Da się odczuć niechęć do kontaktu fizycznego, tulenia ze strony dziecka – na próby reaguje złością, płaczem lub bolesną obojętnością. Po pierwszym roku życia dziecko nie wskazuje palcem na przedmioty go interesujące, ani nie przynosi ich rodzicowi. Zaburzony jest również rozwój mowy – dziecko nie gaworzy lub robi to monotonnie, następnie nie mówi w okolicach 1 r.ż. słów ze zrozumieniem, a później prostych zdań. Problemów z mową nie stara się uzupełnić gestami.

Terapeutyczna rola rodzica: Mimo, że jest Ci ciężko być zawsze dla dziecka, które nie odwzajemnia uśmiechu, przytulenia, jest często niezadowolone, a Ty czujesz się bardzo sfrustrowana, możesz wam pomóc, aby w przyszłości pogłębić relację . Receptą jest bycie blisko, okazywanie ciepła, cierpliwości i zrozumienia dla trudności maluszka oraz zachęcanie dziecka do podejmowania wspólnych aktywności, naśladowania .

Okres przedszkolny

Objawy autyzmu zaczynają się coraz bardziej uwidaczniać . Dziecko nie interesuje się dziećmi, izoluje się, chce przebywać poza grupą. Nie potrafi bawić się w zabawy symboliczne tzw. na niby lub robi to w ubogi sposób. Dlatego ciężej mu nawiązać relacje z dziećmi. Nie potrafi współpracować. Nawet jeśli maluch dąży do kontaktów, to robi to bardzo nieporadnie, natrętnie, nie ma dystansu, mówi, lecz nie słucha drugiej osoby. Chętniej przebywa z osobami dorosłymi, lecz chce rozmawiać tylko na temat swoich sztywnych zainteresowań, nie czuje zniecierpliwienia rozmówcy i chce aby mu odpowiadano w ściśle określony sposób.

Terapeutyczna rola rodzica: Dalej bądź blisko dziecka, ucz go okazywania miłości, czułości, uczuć. Pokazuj na różnych przykładach czym są emocje i jak może sobie z nimi radzić. W zabawie przyjmij rolę partnera, dzięki temu dziecko w bezpiecznych, domowych warunkach będzie miało okazję nauczyć się zasad współpracy, dzielenia się oraz poszerzyć repertuar zabaw. Zabawy na niby są dla niego niezrozumiałe, więc naucz go różnych aktywności, które będzie mógł wykonywać z innymi dziećmi, poprzez liczne powtarzanie i tłumaczenie.

Okres szkolny

Bardzo często dochodzi tu do postępu w rozwoju. Jednak mimo poprawy w sferze umiejętności społecznych, na skutek działań wychowawczo-edukacyjnych, dziecko dalej jest bardzo sztywne w zachowaniu, zainteresowaniach i tematach rozmowy. Widoczny jest słaby rozwój tzw. teorii umysłu, która polega na odczytywaniu zamiarów, intencji i emocji innych ludzi. Szczególnie widoczne jest to w kontaktach społecznych, używaniu przez rówieśników niezrozumiałych dla niego skrótów myślowych i żartów. Dziecko rozumie wszystko bardzo dosłownie. Uczy się rozumieć otoczenie w sposób mechaniczny, zamiast naturalnie, z wiekiem. Rówieśnicy zaczynają dostrzegać inność swojego kolegi/koleżanki. Niejednokrotnie wykorzystują jego słabości poprzez oszukiwanie, zrzucanie winy, czy wyśmiewanie . Denerwują się, gdy bardzo sztywno chce przestrzegać regulaminów i zasad, sprowadzając na nich więcej obowiązków. Dziecko borykające się z autyzmem często reaguje emocjonalnie nieadekwatnie do sytuacji np. śmieje się w smutnych, poważnych momentach. Utrzymuje się u niego sposób wypowiedzi przypominający bardziej monolog, niż dialog, co dodatkowo utrudnia kontakty, bo inni czują się niesłuchani i lekceważeni. Osoba najlepiej funkcjonuje w małych grupach, gdy są jasne, czytelne zasady, a środowisko jest przewidywalne.

Terapeutyczna rola rodzica: Rozważ, czy nie warto byłoby zapisać dziecka do pedagoga/psychologa na zajęcia wzmacniające dojrzałość społeczno-emocjonalną. Dalej bądź blisko dziecka. Ucz go rozmawiać o przeżyciach związanych z dniem codziennym. Możesz omawiać z dzieckiem sytuacje szkole oraz uczyć go rozumienia szkolnych żartów. Pokazuj na czym polega wzajemność w komunikacji (słuchanie drugiej osoby, reagowanie na to co mówi, odpowiadanie na pytania). Wspieraj w nawiązywaniu relacji, poprzez zachęcanie do spotkań pozaszkolnych itp. W rozmowie na trudne tematy zadawaj pytania zamknięte, bowiem łatwiej będzie twojemu dziecku na nie odpowiedzieć. Pamiętaj, że twoje dziecko widzi świat w sposób bardzo dosłowny i konkretny. Czytaj z dzieckiem książki i rozmawiaj o emocjach oraz relacjach bohaterów. Graj w gry planszowe. Ograniczaj internet i granie w gry multimedialne. Poszerzaj doświadczenia społeczne zabierając w różne miejsca .

Okres nastoletni/dojrzewanie

Na tym etapie umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych zależy w dużej mierze od rozwoju intelektualnego nastolatka. Osoby, które więcej rozumieją i mają lepsze kompetencje do nabywania wiedzy, łatwiej i szybciej przyswoją kompetencje społeczne niezbędne do bycia zaakceptowanym wśród rówieśników i nawiązania relacji. Jednak kontakty zwykle są powierzchowne, ciężej młodzieży z autyzmem nawiązać przyjaźnie. Osoby te są nadmiernie skupione na własnych preferencjach, co do upodobań, zainteresowań i form kontaktu; nie do końca rozumieją zasady wzajemności, potrzebę aktywnego słuchania drugiej strony lub pójścia na kompromisy. Trudność sprawia im wyrażenie empatii w stosunku do drugiego człowieka, co jest kolejną przeszkodą w budowaniu głębszych więzi. W okresie dorastania, w kształtowaniu własnej tożsamości, bardzo ważna jest identyfikacja z grupą rówieśniczą, przynależność do niej i poczucie akceptacji. Nastolatki mierzące się ze spektrum autyzmu nierzadko zaniedbują higienę, nie podążają za trendami, modą, nie dbają o wygląd, mają problem ze znalezieniem osób o identycznych poglądach, zainteresowaniach, a często tylko z takimi ludźmi czują się dobrze. Młodzież na tym etapie potrafi doskonale obserwować inność, odmienność i nierzadko w sposób bezpośredni oraz krzywdzący podkreślają ją poprzez wyśmiewanie, dokuczanie i wykluczanie z grupy rówieśniczej. Czasem skutkuje to nasileniem lęków oraz wystąpieniem depresji.

Terapeutyczna rola rodzica: Mimo, że to wyzwanie , bądź blisko nastolatka! Staraj się utrzymać rozmowy o przeżyciach związanych z dniem codziennym. Pielęgnuj nawyk wzajemności w komunikacji (słuchanie drugiej osoby, reagowanie na to co mówi, odpowiadanie na pytania). Gdy coś cię niepokoi, a nie wiesz, jak o tym porozmawiać zgłoś się do psychologa. Rozmawiaj z nim/nią o przeczytanych książkach, obejrzanych filmach – o emocjach oraz relacjach bohaterów. Graj w gry planszowe. Poszerzaj doświadczenia społeczne zabierając w różne miejsca. Zachęcaj do kontaktów w realnym świecie. Ograniczaj internet i granie w gry multimedialne.

Mamine TIPY

Jak mogę pomóc mojemu dziecku zmagającemu się z autyzmem?

• ucz wzajemności komunikacji (słuchania, reagowania na poruszane tematy, odpowiadania na pytania),
• poszerzaj doświadczenia społeczne,
• ucz zabawy symbolicznej i innych form aktywności wymagających współpracy,
• rozmawiaj o uczuciach, relacjach, związkach przyczynowo-skutkowych w kontaktach,
• graj w gry planszowe z małymi dziećmi i młodzieżą,
• rozważ specjalistyczne zajęcia rozwijające dojrzałość społeczno-emocjonalną.

Bądźmy bliżej dziecka,
Adrianna – mama psycholog

Niniejszy artykuł jest wyłącznie wstępem do omawianej tematyki i nie stanowi oraz nie zastąpi profesjonalnej porady psychologicznej. Każdy przypadek, należy rozpatrywać indywidualnie, dlatego w razie potrzeby – zapraszam do konsultacji.